Đã
được nghe danh từ vài năm trước, dù rất tò mò muốn gặp nhưng phải đến tận hôm
nay chúng tôi mới có dịp về Bắc Giang để mục sở thị một sinh viên đỗ đại học ở
tuổi 77.
Thi
vào ngành luật để giúp bà con
Chúng
tôi tìm về nhà cụ theo địa chỉ đã được biết từ 3 năm trước. Do đường sá bây giờ
lối ngõ san sát, chật hẹp, nhà cửa xây kín, không quen đường nên vòng vèo quanh
làng mấy vòng chúng tôi mới tìm ra nhà cụ. Căn nhà một tầng cũ kỹ nhưng đủ để
thấy bình an vì sự tĩnh lặng. Tiếp chúng tôi là một ông cụ với mái tóc dài, bạc
phơ, cắt theo kiểu các văn nghệ sĩ. Do không biết trước có người đến thăm nên
cụ khá bất ngờ. Cụ luống cuống gọi cháu nội ở kế bên nhà sang pha nước mời
khách.
Cụ
Hoàng Ân sinh năm 1933, sống tại thôn Tân Phượng, xã Tân Mỹ, TP. Bắc Giang. Dù
không thể chống lại được quy luật của tạo hóa nhưng ở cụ, ngoài đôi mắt không
còn được tinh anh, người đối diện dễ dàng bị cuốn hút bởi phong thái nhanh
nhẹn, cởi mở và… rất sinh viên. Cụ nguyên là kế toán trưởng Công ty Ngoại
thương Hà Bắc những năm 70, 80 thế kỷ trước. Nay đã 80 tuổi và đang là sinh
viên cao tuổi nhất của khoa Luật kinh tế, Đại học Mở Hà Nội.
Ông Hoàng Ân đang chuẩn bị luận án tốt
nghiệp
Cụ
hồ hởi khoe: "Tôi đã học xong năm thứ 4 rồi, tôi đang bắt đầu làm khoá
luận, mình già trí óc chậm hơn nên tôi lo làm dần, chỉ 1 năm nữa thôi, tôi sẽ
hoàn thành khóa học Đào tạo Đại học từ xa của Đại học Mở Hà Nội, khoa luật kinh
tế".
Hỏi
cụ vì sao lại theo học ngành kinh tế, cụ Ân cho biết, trước đây cụ làm kế toán,
năm 1965 được cử đi học đại học ở Trường Cán bộ Tài chính kế toán Ngân hàng
Trung ương, nay là Đại học Kinh tế tài chính. Hồi ấy còn chiến tranh nên trường
phải tản cư lên Lãng Công, Lập Thạch, Vĩnh Phúc. Mất 1 năm học dự bị, 5 năm học
tập trung, năm 1970 cụ tốt nghiệp đại học.
“Cũng
nhờ học hành đầy đủ nên tôi được bổ nhiệm làm kế toán trưởng Công ty Ngoại
thương Hà Bắc. Sau nghỉ hưu, tôi và em trai tôi là Hoàng Như Ý nảy ra ý tưởng
viết sử, làm văn hóa di sản, văn hóa dòng họ của các làng quê xung quanh nơi
anh em chúng tôi sinh sống. Năm 1990, lúc ấy em trai tôi là sĩ quan quân đội về
hưu, anh em tôi được sự giúp đỡ của Viện Sử học, Viện Hán Nôm đã xây dựng đền
thờ vua Lê Đại Hành ở An Lạc, Chí Linh, Hải Dương, cạnh đền Cao thờ 5 anh em họ
Cao nổi tiếng ở đất Chí Linh”- cụ Ân tự hào nhớ lại.
Nghiên
cứu sử đã 23 năm nhưng cụ Ân bảo “Tôi viết các tài liệu tham khảo ở các hội
thảo về sử học cũng như làm bảo tồn di sản nhưng thực sự công việc này không
hấp dẫn tôi. Vì vậy, tôi quyết định học văn bằng 2 khoa luật kinh tế dù tuổi đã
cao, đi lại không nhanh nhẹn. Vì là học văn bằng 2 nên tôi được xét miễn thi 1
số môn và tôi đã trúng tuyển vào Viện đại học Mở Hà Nội, hệ đào tạo từ xa, nên
được học gần nhà”.
Cụ
cũng cho biết học luật với mục đích chính là giúp bà con ở quê đấu tranh bảo vệ
quyền lợi của người nông dân, hiểu luật để giúp những người nông dân nghèo đấu
tranh đòi quyền lợi hợp pháp khi bị xâm phạm. “Người dân quê tôi không nắm được
luật nên nhiều khúc mắc trong sinh hoạt, trong gia đình như quyền thừa kế, thủ
tục đất đai nhà cửa, quy định pháp luật về hôn nhân, quyền và nghĩa vụ công
dân... nhiều khi bà con không nắm luật nên dễ bị mắc sai lầm khi xảy ra tranh
chấp hay vướng mắc khó gỡ.
Tôi
hướng dẫn bà con sống và làm việc theo đúng luật pháp, không làm các việc xúi
bẫy hay bị kích động tạo ra sự bất ổn... đem lại sự bình yên cho làng xã là
điều tôi mong muốn. Trong luật có điều 51, 52, 53 là nhân dân có quyền tham gia
quản lý nhà nước, nên tôi đã giúp đỡ, hướng dẫn bà con đấu tranh với cái sai
như huyện xã quyết định cưỡng chế đất sai, tôi giúp bà con viết đơn khiếu kiện
đòi quyền lợi theo đúng luật về đất đai mà Nhà nước quy định, kết quả là bà con
đã thắng lợi nhiều”.
Hai
sinh viên già đáng quý của Bắc Giang
Ở
thành phố Bắc Giang không phải có một mình cụ Ân là sinh viên đặc biệt, còn một
sinh viên cao tuổi nữa cũng đang theo học đó là ông Nguyễn Văn Thành 74 tuổi,
học cùng lớp cụ An. “Suốt 4 năm nay, ông Thành chở tôi đi học, trừ khi ốm đau
chúng tôi mới nghỉ 1-2 buổi, còn thì trời mưa gió, thậm chí bão cũng lên lớp,
nghỉ 1 buổi là mất 1 chút kiến thức mà giảng viên muốn truyền đạt tới mình.
Tiếc là chị không báo trước để tôi rủ ông Thành qua đây chơi”- cụ Ân nói.
Khi
hai cụ nhập học, Bộ Giáo dục và đào tạo, Viện đại học Mở Hà Nội có về thăm,
động viên, đồng thời tặng cụ Ân và cụ Thành toàn bộ sách, giáo trình cho 5 năm
học để động viên hai cụ tuổi cao mà vẫn ham học tập. Lớp học của cụ Ân chỉ học
tập trung vào thứ bảy và Chủ nhật, do các giáo sư, giảng viên từ Hà Nội về giảng
dạy.
Cụ
được miễn học phí 50% trong suốt 5 năm học, “nhưng thực sự 50% học phí chứ 100%
tôi cũng cố gắng học”. Cụ Ân bảo, rồi cụ mở cho xem đủ các biên lai thu tiền
học phí cho mỗi tín chỉ của các năm học, dù đã giảm một nửa nhưng mỗi biên lai
đều trên dưới 500 ngàn đồng.
Viết
sử và bảo tồn di sản địa phương là việc mà cụ Ân cho biết sẽ theo đuổi cho đến
hết đời, để lưu giữ lịch sử cho con cháu sau này khi nhắc đến quê hương nơi
chôn rau cắt rốn là nhắc đến những người anh hùng, những danh nhân, những địa
danh bất hủ theo suốt dòng họ nhiều đời.
Tìm
hiểu thì được biết các con của cụ thuần nông, không có ai học lên đại học, cụ
nói cụ rất tiếc về điều đó nên muốn làm gương cho lũ cháu chắt. Kết quả là đã
có 3 đứa cháu vào đại học, trong dòng họ thì rất nhiều người đậu cao và làm
nhiều chức vụ quan trọng.
Mải
chuyện trò, bất giác nhìn xung quanh, vách nhà nứt nẻ rêu phong, căn nhà rất cũ
kỹ, hỏi cụ sao xung quanh nhà cao cửa rộng, mà nhà cụ có vẻ đã trải qua cả nửa
thế kỷ? Cụ nói: “Đúng thế, nhà tôi xây lâu lắm rồi, từ năm 1974 cơ đấy, lương
tôi ngày còn đi làm cũng rất cao, công việc cũng có khoản ra khoản vào, nhưng
tôi bỏ tiền làm di sản và lưu giữ lịch sử, các con thì đứa nào cũng có cơ ngơi
riêng, nên chỗ ở của 2 vợ chồng tôi chỉ cần không mưa gió là tốt rồi. Khi đã mê
về lịch sử thì không nghĩ gì cho cá nhân cả, chỉ nghĩ sao mình làm cho tốt để
bảo tồn di tích là thấy ấm lòng với tổ tông rồi”.
Năm
tới cụ sẽ hoàn thành 5 năm đại học từ xa của Viện đại học Mở Hà Nội, khi ngỏ ý
hỏi cụ là cụ sẽ kiếm được tấm bằng khá hay giỏi, cụ cười nói: “Tôi không mong
nhận bằng khá giỏi, bằng cấp cũng không quan trọng, chỉ mong muốn tôi sẽ tiếp
nhận được nhiều kiến thức nhất có thể, còn nhà trường có cấp cho tôi cái bằng
danh dự thì tôi đã thành công mĩ mãn rồi.
Ở
dòng họ quê tôi, mỗi năm vào ngày chạp họ, cháu nào có giấy khen, bằng cấp mang
về đều có thưởng bằng tiền mặt và dự 1 bữa cơm với dòng họ (dòng họ có quỹ
khuyến học). Tôi cũng được khuyến học từ dòng họ như thế.
Cụ
Ân nghiên cứu di sản và viết sử hoàn toàn tự túc, không có phụ cấp hay hỗ trợ
về vật chất từ bất cứ tổ chức nào, chỉ có sự phối hợp giữa các Sở VH-TT&DL
tại các địa phương cụ làm và từ Viện Sử học, Viện Hán nôm. Tài liệu nghiên cứu
bảo tồn di sản và giấy bút để viết sử cụ đều tự mua, tự trang trải. Việc đi lại
cụ cũng di chuyển cần mẫn cùng chiếc xe Chaly 50 xưa cũ. Nhưng chưa bao giờ
thấy cụ nản lòng, than thân trách phận.
Dòng
họ và những người thân quen ở vùng quê này đều nhắc đến cụ như tấm gương sáng
về tinh thần hiếu học, cầu tiến đáng khâm phục.
Vũ
Phương Thảo (Dòng Đời) - danviet.vn